De eerste fase dient niet alleen om de ontgiftiging gemakkelijker en veiliger te laten verlopen. Ook maakt men van deze periode, die toch een tweetal weken duurt, gebruik om een aantal observatiegegevens te verzamelen. Door rechtstreeks klinisch onderzoek, eventueel bepaalde testen en enquêtes, maakt men een soort inventaris op van de gevolgen van het drinken en dit zowel op lichamelijk (lever en andere organen), psychologisch (persoonlijkheid, eventueel intellectuele aftakeling) als sociaal vlak. Men probeert een idee te krijgen over het ontstaan, de evolutie, de eventuele onderhoudsfactoren en zeker ook de graad van verslaving. Dit alles kan individueel zeer verschillend zijn. Eén en ander wordt gewoonlijk duidelijk wanneer men een grondige ondervraging doet over de ganse drinkcarrière. Begon het drinken vanuit een gewoonte, als reactie op tijdelijke problemen, als een vlucht voor neurotische angsten enz... Wat zocht men eigenlijk te bereiken met alcohol, wat is de eigenlijke symbolische waarde van het drinken, hoe interpreteren we dit gedrag binnen de context van relaties met de directe omgeving, hoe sterk is het autonoom karakter van de verslaving... ? Uiteindelijk worden al deze gegevens (ontstaan, evolutie, gevolgen) samen gelegd, besproken in een soort bilanvergadering met de verschillende teamleden, al of niet in aanwezigheid van betrokken alcoholist zelf. Men krijgt aldus een concreet idee, enerzijds van de directe problemen die in de volgende weken (recuperatiefase) behandeld zouden moeten worden en anderzijds van de verdere psychotherapeutische behoefte en mogelijkheden. Het is erg belangrijk dat men zich niet blind staart op de negatieve aspecten. Minstens evenveel aandacht, naar mijn idee zelfs meer, moet er besteed worden aan de positieve mogelijkheden die individueel aanwezig zijn: hoe zit het bijvoorbeeld met de werkvooruitzichten, de familie- en vriendenrelaties, de resterende lichamelijke gezondheid, wat waren de mogelijkheden (talenten, ambities, interesse of hobby's ...) van de alcoholist vooraleer hij verloren liep in het drinken... Veelal immers zal men bij de verdere therapie vooral beroep doen op de positieve krachten en mogelijkheden van betrokkene. Terloops mag ik hier nog even benadrukken dat men het alcoholistisch gedrag moet veroordelen, maar men tegelijkertijd respect moet hebben voor de positieve mogelijkheden van de alcoholist.
Met al deze gegevens wordt de alcoholist dan geconfronteerd in een open en eerlijk gesprek. Samen met hem kan men dan concrete en vooral ook haalbare doelstellingen formuleren in verband met de verdere therapie. Het is wenselijk dat de alcoholist zelf kan meewerken aan deze verdere planning. Dit zal ontegensprekelijk zijn motivatie en actief engagement bevorderen. Eventueel kan dit alles nog meer verduidelijkt en bekrachtigd worden in een individueel uitgewerkt therapeutisch contract. Bij dit alles moet men zeer realistisch blijven. Het is niet onmiddellijk nodig dat de alcoholist een totale verandering nastreeft. Waarom zouden wij van hem perfectie eisen? Wel moet hij leren leven zonder steeds maar te vluchten.